ΚΑΛΩΣ Ηλθατε στην ιστοσεΛΙδα μας.

Αυτή η ιστοσελίδα δημιουργήθηκε από την επιθυμία να δημοσιευθούν τα αποτελέσματα της έρευνας των μαθητών που συμμετέχουν στο πολιτιστικό πρόγραμμα του 14ου Γυμνασίου Λάρισας με τίτλο:  "Λάρισα, Ιστορία και μνημεία. Από το παρελθόν στο παρόν". 

Υπεύθυνοι καθηγητές: Αργυρούλη Ευαγγελία

                                          Πάνος Κωνσταντίνος. 

 Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

   Το όνομα Λάρισα είναι προελληνικό πελασγικής προέλευσης και σημαίνει ισχυρά οχυρωμένος λόφος ή ακρόπολη.  Σύμφωνα με τη μυθολογία η πόλη της  Λάρισας χτίστηκε στην πελασγική περίοδο από τον Λάρισο, γιο του Πελασγού, πριν από 4000 χιλιάδες χρόνια περίπου. 

   Λέγεται ακόμη ότι η Νύμφη Λάρισα παίζοντας με το τόπι της, στις όχθες του ποταμού Πηνειού, γλίστρησε, έπεσε, έχασε τη ζωή της και από κείνη πήρε το  όνομα της η πόλη. Η νύμφη Λάρισα ήταν σύζυγος του Ποσειδώνα και μητέρα του Αχαιού, του Φθία και του Πελασγού ή σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ήταν  κόρη του Πελασγού. Η μορφή της απεικονίζεται στον εμπροσθότυπο των αρχαίων νομισμάτων της πόλης. 

  Στη Λάρισα, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ενδείξεις, η κατοίκηση υπήρξε από την Πρώιμη εποχή του Χαλκού, οπότε και πρωτοκατοικείται στη σημερινή  θέση λόφος «Φρούριο», μέχρι σήμερα. Σε αυτή την ίδια θέση αποκαλύφθηκε η αρχαία ακρόπολη. 

                                        O ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

  Ο Πηνειός ποταμός που διασχίζει την πόλη, κατά την μυθολογία, ήταν γιος του Ωκεανού και της Τυθήος, και με την νύμφη Κρέουσα γέννησε τον Ιψέα, βασιλιά των Λαπίθων. Στην περιοχή του Πηνειού ζούσε ο θεός Απόλλωνας, θεός της μουσικής, του φωτός και του κάλλους. Εκεί ερωτεύτηκε την Δάφνη, κόρη του Πηνειού. Φοβούμενος ο Πηνειός για την τύχη της κόρης του την μεταμόρφωσε στο θάμνο δάφνη και από τότε ζει και ανθίζει αιώνια στις όχθες του.  

                                   Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ

  Μια φορά κι έναν καιρό οι θεοί του Ολύμπου ζήλεψαν την εύνοια του Απόλλωνα για το όμορφο βουνό την Πίνδο, στην οποία είχε εμπιστευθεί τις αγαπημένες του Μούσες και Νύμφες. Για να ματαιώσει τα τυχόν άσχημα σχέδια τους ο θείος Απόλλων πάντρεψε την Πίνδο με ένα όμορφο και γενναίο παλικάρι, τον ξακουστό Λίγκο (το βουνό Χάσια). Το ζευγάρι ζούσε αγαπημένο και ευτυχισμένο και από την ένωση τους άρχισαν να ξεπροβάλουν μαγευτικές κοιλάδες και γοητευτικά τοπία στη Δυτική Θεσσαλία. Αυτό εξόργισε ακόμη περισσότερο τους άλλους θεούς, που απαίτησαν το χωρισμό της Πίνδου και του Λίγκου. Μάταια εκείνοι παρακαλούσαν και έχυναν πικρά δάκρυα για να τους αφήσουν ενωμένους, οι θεοί σκληροί και αμετάπειστοι ανάγκασαν το ζευγάρι να χωρίσει. Παρόλα αυτά, η Πίνδος και ο Λίγκος (Χάσια) νοσταλγούσαν τη χαμένη αγάπη κι ευτυχία τους και συνέχεια δάκρυζαν. Από τα δάκρυα τους δημιουργήθηκε το μεγάλο θεσσαλικό ποτάμι ο Πηνειός, που πηγάζει από το σημείο του χωρισμού των δυο βουνών. 

Η ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

  Οι προϊστορικοί οικισμοί που ήλθαν στο φως στα όρια της σύγχρονης πόλης της Λάρισας μαρτυρούν την κατοίκηση της σε αυτή από την Αρχαιότερη Νεολιθική Εποχή (6.000 - 5.800 π.Χ.). Τόσο η έκταση της σύγχρονης πόλης της Λάρισας όσο και η ευρύτερη περιοχή είναι από τις λίγες στον ελλαδικό χώρο που κατοικούνται συνεχώς από την 6η χιλιετία.
Από τις ανασκαφές προϊστορικών οικισμών στο Νομό Λάρισας που διεξήχθησαν τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια προέκυψαν νέα δεδομένα για την οργάνωση των οικισμών, τον πολιτισμό και τη ζωή των κατοίκων στη μακρινή αυτή περίοδο. 
  Κατά τη νεολιθική εποχή (περ. 6700 - 3300 π.Χ.), οι οικισμοί περιβάλλονταν συχνά από περίβολους ή τάφρους που προστάτευαν τα νοικοκυριά των νεολιθικών γεωργοκτηνοτρόφων. Τα σπίτια ήταν κατά κανόνα μικρά και αποτελούνταν από ένα δωμάτιο ή καλύβες με ελαφρώς εμβαθυμένο δάπεδο. Οι τοίχοι κατασκευάζονταν κυρίως από πλιθιά ξεραμένα στον ήλιο, μερικές φορές πάνω σε χαμηλή θεμελίωση από πέτρες, αλλά και με ξύλινο σκελετό από πασσάλους και επάλειψη πηλού, ενώ η στέγη επιχρίονταν με παχύ στρώμα πηλού ή ήταν χορτάρινη. Η οικοσκευή των νεολιθικών σπιτιών αποτελούνταν από κατασκευές για την αποθήκευση και Παρασκευή της τροφής (εστίες, φούρνοι), αγγεία, εργαλεία από πέτρα ή κόκκαλο ζώων, αντικείμενα σχετικά με την υφαντική (σφοντύλια) αλλά και ειδώλια ή προσωπικά αντικείμενα των ενοίκων τους π.χ. κοσμήματα. 
  Στη Εποχή του Χαλκού (περ. 3300 - 1100 π.Χ.) παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στις κατόψεις των σπιτιών και στη χωροοργάνωση των οικισμών, απόρροια της διαφορετικής κοινωνικής οργάνωσης. Τα σπίτια της Μέσης Εποχής του Χαλκού (περ. 1900 - 1550 π.Χ.) είναι μεγάλα, αψιδωτά και μακρόστενα (τύπος «μεγάρου») και κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο. 

 Η ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

 Κατά την αρχαϊκή εποχή (τέλη του 7ου αι. π.Χ.) διαμορφώθηκε η ισχυρή πρωτεύουσα της Πελασγιώτιδας, η Λάρισα, πάνω στην ακρόπολη. Οι Θεσσαλοί  αφού κυριάρχησαν των προθεσσαλικών Πελασγικών φύλων διαχωρίστηκαν σε τέσσερα φυλετικά κράτη που ονομάστηκαν «τετράδες ή μοίρες» και  διαίρεσαν έτσι την περιοχή, δηλαδή τις δυο πεδιάδες που διασχίζει ο Πηνειός και τα βουνά Όλυμπος και Όσσα, που τις χωρίζουν. 

 Οι λαοί της περιφέρειας αποκλείονταν από αυτή τη Θεσσαλική Τετραρχία δηλαδή την Πελασγιώτιδα, την Εστιαιώτιδα, τη Θεσσαλιώτιδα και τη  Φθιώτιδα. Ο μυθικός Αλεύας κατά τον Αριστοτέλη ήταν ο εμπνευστής αυτού του διαχωρισμού. Τα παραπάνω θεσσαλικά κράτη επισύναψαν  συμμαχία  κατά το τέλος του 7ου αιώνα π.Χ. δημιουργώντας το Κοινό των Θεσσαλών, ένα διοικητικό κυρίως θεσμό. Η Θεσσαλική Τετραρχία κατά τον Γερμανό  μελετητή Friedrich Stählin κατάφερε να παραμείνει σε ισχύ λίγο πιο πριν το 196 π.Χ., ενώ τελευταία φορά αναφέρεται κατά την περίοδο που κυριάρχησε ο  Φίλιππος ο Β’. 
 Σε περίοδο κρίσης, ισχυρές αριστοκρατικές οικογένειες, όπως αυτή των Αλευάδων αναλάμβαναν την αντιμετώπιση της με την οργάνωση στρατιωτικών  δυνάμεων και αυτοδιορίζονταν προσωρινοί άρχοντες ή αλλιώς «ταγοί». Μετά το πέρας της κρίσης προσπαθούσαν να διατηρήσουν την εξουσία τους και να  επωφεληθούν του συμβολικού κεφαλαίου που είχαν συσσωρεύσει με κληρονομικό τρόπο. Ως πρώτος ταγός αναφέρεται ο Αλεύας ο Πυρρός, ιδρυτής του  ηγεμονικού οίκου της Λάρισας. Ο ίδιος οργάνωσε τη συμμαχία στρατιωτικά. Το πεζικό δεν περιλαμβανόταν σε αυτές τις στρατιωτικές συνθέσεις λόγω της  ικανότητας των Θεσσαλών να εκτρέφουν μεγάλο αριθμό αλόγων. Στην τέχνη εξάλλου είναι ιδιαίτερα αγαπητό το θέμα του αλόγου αλλά και στα νομίσματα  από τα πρώιμα ακόμη χρόνια. 

 Σε πολιτικό επίπεδο, ο οίκος πάντως των Αλευάδων δεν άσκησε ιδιαίτερα επιτυχή πολιτική, κυρίως κατά τη χρονική περίοδο που έγινε η εισβολή του  Ξέρξη. Απλά, ο ηγεμονικός χαρακτήρας του οίκου μετατοπίστηκε σε μεγάλο βαθμό, από τις πολιτικές στις οικονομικές πρακτικές και η Λάρισα έγινε η  κύρια πόλη της θεσσαλικής νομισματικής ενώσεως (1). 

 Σε πνευματικό επίπεδο, οι ηγεμονικές οικογένειες όπως αυτή των Αλευάδων προσκαλούσαν φιλοσόφους και προσωπικότητες του πνεύματος. Ανάμεσα τους  ήταν οι ποιητές Ανακρέων, Σιμωνίδης, Πίνδαρος, Βακχυλίδης, ο σοφιστής Γοργίας και ο ιατρός Ιπποκράτης. 

 Ενδιαφέρον έχει εδώ να αναφερθεί η εξέχουσα προσωπικότητα του Φίλωνα του Λαρισαίου, ο οποίος γεννήθηκε στη Λάρισα το 159/158 π.Χ. και πέθανε το  84/83π.Χ. (159/158-84/83 π.Χ.). Πήγε στην Αθήνα όπου και έγινε μαθητής του Κλιτόμαχου. Σύμφωνα με τον Sextus Empiricus, ήταν ιδρυτής της «τέταρτης  ακαδημίας» του Πλάτωνα (2). Ήταν διδάσκαλος του Αντίοχου του Ασκαλωνίτη. Κατά την διάρκεια του πρώτου Μιθριδατικού πολέμου έφυγε από την Αθήνα  και μετέβη στην Ρώμη. Δυστυχώς, τα συγγράμματά του δεν διασώθηκαν. Ο Φίλωνας ανήκε στη φιλοσοφική σχολή των σκεπτικών (3). 

 (1) Stählin F., Η αρχαία Θεσσαλία (Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε./ Φιλολογικός Ιστορικός Λογοτεχνικός Σύνδεσμος (Φ.Ι.Λ.Ο.Σ.)  Τρικάλων, 2008), Σειρά: Κείμενα και Μελέτες, 2η Έκδοση διορθωμένη 
 (2) Sextus Empiricus, Hypotyp. i. 220 
 (3) Brittain C., Philo of Larissa (Oxford University Press, 2001) ISBN 0198152981

 Η ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ

  Γύρω στον 4ο αι. π.Χ., η Λάρισα στην προσπάθεια της να διατηρήσει τη δύναμη της και την πρωτοκαθεδρία της στο θεσμό της ταγείας ενεπλάκη σε μάχη  με την αντίζηλο της, Φάρσαλο και με τη βοήθεια δυνάμεων από την Κεντρική Ελλάδα, τη νίκησε. Αυτή η νίκη όμως πιθανόν να την εξουθένωσε και της  στοίχησε την αυτονομία της διότι η ελευθερία της χάθηκε όταν ο Φίλιππος ο Β’ εισέβαλε στην περιοχή. Από το 344 π.Χ. έως το 196 π.Χ. η Λάρισα ήταν  υποταγμένη στο όνομα ενός συνασπισμού στους βασιλείς της Μακεδονίας. 
 Οικονομικά και δημογραφικά η Λάρισα υπέφερε. Αργότερα όμως όταν οι Ρωμαίοι εισέβαλαν στην περιοχή, «απελευθερώνοντας» τη Λάρισα από τους  Μακεδόνες, στην εξουσία επικράτησε η αντιμακεδονική παράταξη η οποία ευνοούνταν από τους Ρωμαίους κατακτητές. Κάτω από τη δική τους δημοκρατική  διακυβέρνηση, η πόλη γνώρισε μια σύντομη αναλαμπή ακμής χωρίς να παραλείπονται και πολλές φάσεις παρακμής. 

 Μια από τις πιο λαμπρές στιγμές στην ιστορία της ήταν η ίδρυση των Ελευθέριων. Tα Ελευθέρια ιδρύθηκαν προς τιμής του Ελευθερίου Διός, κατά το 2ο  αιώνα π.Χ. Ήταν μια μεγάλη πανθεσσαλική γιορτή με απήχηση σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, σε πόλεις της Μικράς Ασίας ακόμη και της Ιταλίας. Αυτά  περιελάμβαναν μεγάλους ιππικούς αγώνες καθώς και φιλολογικούς, χορευτικούς, γυμνικούς, μουσικούς αγώνες. 

 Στον αντίποδα, φάση παρακμής διαπιστώνεται όταν στη Λάρισα συγκροτούνται μεγάλες ιδιοκτησίες γης των Ρωμαίων στη Θεσσαλία. O άλλοτε ισχυρός  διοικητικός θεσμός του Κοινού των Θεσσαλών τώρα υποβαθμίζεται. Η ζωή γίνεται ακόμη πιο δύσκολη με τους ρωμαϊκούς εμφυλίους ενώ παρατηρείται  γενική μείωση του πληθυσμού. Παρόλες τις αντίξοες συνθήκες που επικρατούν, η Λάρισα καταφέρνει να ξεπεράσει την κρίση με μετοικήσεις πληθυσμών  από τις γύρω πόλεις ενώ παράλληλα γίνονται και απελευθερώσεις δούλων (1). 

 Ενδιαφέρον έχει εδώ να αναφερθεί ότι η πιο παλαιά πολιτογράφηση που γνωρίζουμε, όσον αφορά μετοικήσεις άλλων πληθυσμών, έγινε στο τέλος του 5ου  αι. π.Χ. από το Γοργία το Σοφιστή, από τον οποίο αναφέρεται σαν τον αστείο των Λαρισαίων. «Ο Γοργίας φέρεται ειπών ότι, όπως ακριβώς οι  ολμοποοιοί της Λαρίσης κατεσκευάζον εις τα εργαστήρια της αγοράς της αγοράς τους όλμους, τοιοτοτρόπως και ωρισμένοι άρχοντες της Λαρίσης είχον  κατασκευάσει τότε τους Λαρισαίους πολίτας, γενόμενοι τρόπον τινά Λαρισοποιοί». Το σκώμμα του Γοργία αναφέρεται στις πολιτογραφήσεις ξένων που  οφείλονταν μάλλον σε σοβαρή κυβερνητική μεταβολή. Μια άλλη πολιτογράφηση έγινε στο τέλος του 3ου αι. π.Χ., όταν ο Φίλιππος, βασιλιάς των  Μακεδόνων, έστειλε στους Λαρισαίους γραπτή εντολή να εκλέξουν πολίτες για λόγους πολιτικούς στρατιωτικούς και οικονομικούς. Ειδικότερα, οι λόγοι  αφορούσαν την προετοιμασία του πολέμου κατά των Ρωμαίων, την ελάττωση του σώματος των ελεύθερων πολιτών από ολιγανθρωπία και λειψανδρία, τη  χαμηλή στάθμη της καλλιέργειας και της σιτοπαραγωγής της Πελασγιώτιδας, και γενικότερα την παραμέληση της αγροτικής καλλιέργειας στην Ελλάδα  κατά την τελευταία δεκαετία της Μακεδονικής ηγεμονίας και τους μετέπειτα Ρωμαϊκούς χρόνους (2). 
 Η Λάρισα βέβαια, κατάφερε να αυξηθεί τόσο λόγω των παραπάνω μέτρων όσο της αγαστής προσπάθειας των Λαρισαίων πολιτών να διασώσουν το  περιβάλλον τους. Ο Στράβωνας (3) αναφέρει ότι οι Λαρισαίοι κατασκεύαζαν «αντιπλημμυρικά έργα στη περιοχή Αμυρίου πεδίου» για να προστατεύουν και  να βελτιώνουν τη γεωργική παραγωγή τους. 
 Έτσι γίνεται αντιληπτό ότι η χώρα της πόλης της Λάρισας από μια μικρή ημικυκλική έκταση κοντά στην πόλη, με ένα σύστημα κλειστής οικονομίας που  επικρατούσε για αιώνες στην αρχαία Ελλάδα, έγινε μια πολιτική και οικονομική ενότητα που περιελάμβανε όλη την πεδιάδα της Πελασγιώτιδας. 

 (1) F. Stählin, Η αρχαία Θεσσαλία (Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε./ Φιλολογικός Ιστορικός Λογοτεχνικός Σύνδεσμος (Φ.Ι.Λ.Ο.Σ.)  Τρικάλων, 2008), Σειρά: Κείμενα και Μελέτες, 2η Έκδοση διορθωμένη 
 (2) Helly, Br., 1985 Η περιοχή της Αρχαίας Λάρισας. Έκταση, όρια, οργάνωση. Πρακτικά του Α' Ιστορικού- Αρχαιολογικού Συμποσίου, Λάρισα: Παρελθόν  και μέλλον, Συντακτική Επιτροπή: Γαλλής Κ., Σακελλίων Γ., Σπανός Κ. Λάρισα, Δήμος Λάρισας, 1985 
 (3) Στράβων, Γεωγραφικά, IX, 440.